برج رسکت ساری

برج رسکت (Resket) مربوط به قرن ۵ ه‍جری قمری از جاذبه‌های گردشگری ساری، در بخش دودانگه و در روستای رسکت واقع شده است. برج رسکت به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی استان مازندران، در تاریخ ۹ مرداد ۱۳۱۲ با شماره ثبت ۱۹۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

معرفی برج رسکت

برج رسکت یکی از برج‌های مدور آجری بازمانده از قرن پنجم هجری قمری محسوب می‌شود. برج رسکت علاوه بر آثار معماری قابل توجه خود، دارای دو رشته کتیبه به خط کوفی گلزار و پهلوی ساسانی است که بر اهمیت آن بیش‌ازپیش می‌افزاید.

این برج یکی از با اهمیت‌ترین برج‌های آجری ایران به شمار می‌آید و دارای اعجاز هندسی و معماری بی‌نظیری است. احتمال ‌می‌رود این بنا مدفن شهریاری از خاندان باوندیان مازندران باشد که در قرن پنج هجری قمری بنا شده است. یکی از دلایل ارزشمندی برج، برخورداری از کتیبه‌ای به خط پهلوی است که البته قابلیت خواندن ندارد. وجود این خط پس از پنج قرن بعد از ساسانیان، نشانه‌ تداوم سنت‌های پیش از اسلام در این منطقه است.

تاریخچه برج رسکت

تاریخ دقیق احداث برج رسکت مشخص نیست، اما احتمالا در سال ۴۱۳ قمری ساخته شده است. در این خصوص، به نظر می‌رسد که در انتهای متن کوفی آخر این حروف کلمه مائه به‌معنای صدها خوانده می‌شود ولی چیز دیگری از تاریخ باقی نمانده است. با این وجود اگر در مورد نام ماه یقین حاصل شود، نامی که بسیار صدمه دیده است؛ ولی ظاهرا شوال خوانده می‌شود، با توجه به فاصله کمی که میان کلمه شوال و مائه باقی می‌ماند، می‌توان گفت تاریخ سال دقیقا اربعمائه، یعنی ۴۰۰ هجری قمری است. در واقع از نظر شکل معماری بنا نیز این تاریخ نمی‌تواند ۳۰۰ یا ۵۰۰ هجری قمری باشد.

ویژگی‌های بنا

برج رسکت ۱۸ متر ارتفاع دارد و محیط آن در پایین حدود ۱۵ متر است. حد فاصل‌ قسمت‌ فوقانی‌ بدنه‌ و آغاز گنبد را با مقرنس‌‌کاری‌ تزیین‌ کرده‌اند و دو کتیبه ‌آجری‌ پهلوی ساسانی و کوفی‌ روی‌ آن‌ واقع شده‌اند. برج رسکت مدور است، با سقفی مخروطی که قسمت داخل آن حدود ۵۷ متر قطر دارد.

این برج در شیب تند کوهی سنگی بنا شده است. همواره این سؤال مطرح بوده که این بنای آجری چگونه در این شیب تند پابرجا مانده است. با طرح این سؤال گمانه‌‌ای در اطراف برج زده شد و طی آن بخشی از سکوی آجری نمایان شد که سطح شیب را برای معماران برج از بین برده است. معماران این برج با استفاده از تراشیدن سنگ‌‌های کوه، حفره‌‌ای سنگی را به وجود آوردند تا بتوانند سکوی آجری را در داخل آن بنا کنند.

مرمت برج رسکت

عملیات مرمتی در سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ روی این برج تاریخی که از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این منطقه محسوب می‌شود و دارای اعجاز هندسی و معماری بی‌نظیری است، انجام شده است. به‌تازگی نیز در آبان ماه ۱۳۹۶ مرحله‌ی جدیدی از مرمت شامل استحکام بخشی گنبد، بندکشی بدنه‌ها و تثبیت گچبری شاخص برج توسط متخصصان آغاز شده است.

مفاد کتیبه

لب برج را با ردیف مضاعفی از مقرنس‌های آجری مزین به نقوش گچبری آذین کرده‌اند. در پایین این مقرنس‌ها، کتیبه‌ کوفی به کمک گچبری نقش شده که دو سوم آن از میان رفته است. حروف کتیبه به رنگ سفید بر زمینه‌ای به رنگ آبی جلوه‌گری می‌کند.

مفاد کتیبه این چنین است:

«بسم الله الرحمن الرحیم.. قل هو اللّه احد اللّه الصمد لم یلد ولم یولد ولم یکن له کفواً احد. (سورهٔ ۱۱۲)
بسم اللّه الرحمن الرحیم کلّ نفسِ ذائقه الموت … (سوره ۲۱، آیهٔ ۳۶)

در قسمت بالای در برج رسکت کتیبه دیگری که آن هم از گچ ساخته شده و بسیار آسیب دیده به چشم می‌خورد. این کتیبه شامل چهار سطر است که سه سطر اول و نصف از سطر چهارم به خط کوفی ریحان مشابه خط کتیبه فوقانی است و نیم دیگر از سطر چهارم به خط پهلوی است. متنی که به خط کوفی نوشته شده توسط خطی عمودی به دو بخش تقسیم شده که یکی آیات قرآنی و دیگری مطالب تاریخی است. خط عمودی دیگری نوشته‌های کوفی را از متن پهلوی جدا ساخته است. مفاد اولین بخش از کتیبه که به خط کوفی احتمالا چنین است:

لا اله إلاّ اللّه مخلصاً محمّد رسول اللّه صادقا

این جملات نشانه ایمان به اسلام است که به آن کلمات مخلصا به‌معنای خلوص قلبی و صادقا به‌معنای صداقت قلبی اضافه شده است. گرچه این دو کلمه در نوشته‌ها کاملا غیر معمول است ولی هنوز در ایران به هنگام بیان شفاهی شهادتین به منظور تحکیم و تیید بیشتر به کار می‌رود. مفاد بخش تاریخی با این کلمات آغاز می‌شود:

هذه القبّه …

بجز این چند کلمه چیز دیگری بر جای نمانده است که بتوان خواند.

مسیر دسترسی

برج رسکت در ۴۰ کیلومتری جنوب غرب شهر ساری قرار دارد. مسیر دسترسی به آن از ساری آغاز و پس از عبور از دو راهی کیاسر و سد سلیمان تنگه به سوی سد منحرف می‌شود که همه مسیر آسفالت می‌باشد.

آدرس برج رسکت : مازندران، شهر ساری، جاده بالا رسکت

تماشای ویدیو برج رسکت ساری

منابع:
شهرداری ساری
wikipedia