پل ورسک

پل ورسک یکی از قدیمی‌ترین پل‌های راه‌آهن کشور است که در ارتفاع ۱۱۰ متری قرار گرفته است. نام این پل در کتاب گینس نیز به ثبت رسیده است. از این پل به عنوان یکی از شاهکارهای مهندسی ایران یاد می‌کنند. پل ورسک یکی از کهن‌ترین و بزرگ‌ترین پل‌های راه‌آهن کشور است که در روستایی به نام ورسک، در شهرستان سوادکوه ساخته شده است. این پل تاریخی در زمان پهلوی اول و در سال ۱۳۱۵ ه.ش افتتاح شد. پل ورسک از معدود جاذبه‌های گردشگری در ایران است که با نگاه به آن محو عظمت و زیباییش می‌شوید.

پیشینه

در زمان حکومت پهلوی اول و در اول اردیبهشت سال ۱۳۱۲ه.ش یورگن ساکسیلد به عنوان مدیرعامل شرکت دانمارکی کمپساکس قرارداد احداث راه‌آهن شمال-جنوب ایران را امضا کرد. وی در این قرارداد تعهد داد تا احداث ۹۰۰ کیلومتر خط راه‌آهن را در مدت شش سال به پایان برساند. دستمزد او برای ساخت هر متر راه‌آهن، معادل پنج دلار طلا (حدود ۱٬۵ گرم طلای خالص) تعیین شد.

بعد از آن چند تن از مهندسان اروپایی به ایران آمده و پس از تهیه عکس هوایی از کوه‌های البرز، متوجه شدند که راه‌آهن باید از روستای عباس‌آباد (که بعدها به ورسک تغییر نام داد) عبور می‌کرد و قطار پس از عبور از روستای ورسک باید با طی مسافت ده کیلومتر و نیز حدود ۶۰۰ متر صعود، از کوهستان عبور و به سمت تونل گدوک حرکت می‌کرد. مشکل این بود که حرکت در چنین شیب تندی برای قطار ناممکن بود. بنابراین تصمیم گرفتند مسیر را به شکل سه پله بر روی دامنه کوه اجرا کنند. این مسیر امروزه به نام سه خط طلا معروف شده است.

اما چالش بزرگ آنان در این پروژه، وجود دره ورسک بود. این مسئله مهندسان کمپساکس را مجبور کرد تا پلی با دهانه بزرگ را روی آن در نظر بگیرند.

سرانجام کار ساخت این پل در اواسط آبان سال ۱۳۱۳ در شهرستان سوادکوه، توسط شرکت مهندسی دانمارکی کمپساکس و با همکاری مهندسان آلمانی و اتریشی آغاز شد. پل ورسک در ۵ اردیبهشت سال ۱۳۱۵ افتتاح شد. در زمان افتتاح پل ورسک رضاشاه پهلوی شخصا به سوادکوه آمد.

جالب است بدانید که یکی از مهندسان این پروژه بزرگ، والتر اینگر اتریشی بوده‌ که در جریان پروژه فوت می‌کند. پس از فوت وی، جسد او را به زادگاهش منتقل نمی‌کنند. اهالی محل برا قبر او سنگ چینی درست کرده و در قبرستان ورسک دفن می‌کنند.

نام‌گذاری پل ورسک

نام ورسک از روستای ورسک گرفته شده‌ است که در مجاورت محل ساخت پل قرار داشته است. در آن زمان در حدود ۲۰ خانوار در این روستا ساکن بوده‌اند. نام ورسک به دلیل وجود درختچه‌های ورس که در قسمت پشت پل به‌طور انبوه وجود دارد، نام‌گذاری شده است.

ناگفته نماند که برخی دیگر بر این باورند که ورسک از نام مهندسی به‌نام شژووسک اهل بوهم گرفته شده که در ساخت پل شرکت داشته‌است. از آنجا که در فارسی تلفظ آن برای بسیاری سخت بوده، بدین نام مشهور شده است.

مشخصات فنی پل ورسک

پل ورسک با ابزار آلات بسیار ساده، مانند دینامیت و دریل دستی ساخته شده‌ است. پل از سیمان و شن شسته شده و آجر، ساخته شده و در ساختمان آن از آرماتور استفاده نشده‌ است. از شگفتی‌های ساخت این پل عدم استفاده از هیچ سازه فلزی در ساخت آن است. برای ساخت این پل ابتدا دوپایه بتنی در دو طرف کوه ایجاد شد و به هم متصل گردید. سپس دال قوسی روی آن اجرا گردید و در نهایت نمای آجری روی آن اجرا شد.

پل ورسک دارای ۶۶ متر دهانه قوسی اصلی و ۱۱۰ متر ارتفاع از ته دره است. حجم آن جمعاً ۴۵۰۰ متر مکعب می‌باشد. طول کلی پل ۸۶ متر است. هزینه ساخت آن در آن زمان، بالغ بر ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار ریال بوده‌است.

به علت احتمال طغیان رودخانه ورسک مهندسان تصمیم گرفتند با احداث تونلی در زیر رودخانه ورسک، قطار را از طغیان محافظت کنند و سپس با چرخش در مسیر و صعود به میزان صد متر، قطار روی پل راه‌آهن ورسک قرار گیرد.

پل ورسک و جنگ جهانی دوم

با شروع جنگ جهانی دوم، احتمال ورود متفقین به ایران و استفاده از راه آهن ایران هم بالا رفت. لذا تصمیم گرفته شد که همه پل‌ها مین‌گذاری شوند. پل ورسک هم شامل این دستور بود، اما پل‌ها هیچ‌وقت منفجر نشدند و متفقین بعد از اطلاع از این موضوع، مین‌ها را خنثی کردند. در طول جنگ جهانی دوم متفقین برای جلوگیری از شکست اتحاد جماهیر شوروی از آلمان، روزانه با ۷۵ قطار ادوات نظامی و تسلیحات را از بندر شاهپور (بندر امام خمینی فعلی) به بندر شاه (بندر ترکمن فعلی) می‌رساندند. یعنی به طور متوسط هر ۲۵ دقیقه یک قطار از روی پل ورسک عبور می‌کرد. پل ورسک نقش مهم در کمک‌رسانی به اتحاد جماهیر شوروی که آن زمان توسط آلمان هیتلری محاصره شده بود داشت. به همین علت توسط نخست وزیر وقت انگلیس، چرچیل به پل پیروزی معروف شد.

وضعیت پایداری پل

در سال ۱۳۹۵ با توجه به ۸۰ ساله شدن عمر پل ورسک (پل با تضمین ۷۰ ساله احداث شد) و با توجه به اعلام نگرانی‌هایی در خصوص نحوه نگهداری و تقویت پل، مدیرعامل وقت راه‌آهن شمال قراردادی با دانشگاه صنعتی شریف برای سنجش مقاومت پل ورسک منعقد کردند. طبق این قرارداد، سنسوری بر روی پل نصب شد که میزان ضربه‌های ناشی از تردد قطار را بر روی پل ورسک بررسی می‌کند. اسن سنسور درصورت ایجاد مشکل، هشدارهای لازم به مرکز مانیتورینگ ارسال می‌کند.

همچنین همه ساله با ماشین آلات مدرن بازدیدهایی از زیر پل انجام و مصالح فرسوده حذف می‌شود. مصالح فرسوده حذف و مصالح مقاوم جای آن‌ها را می‌گیرد. علاوه بر آن تمام فعالیت‌ها برای نگهداری که در زمره وظایف راه‌آهن شمال بوده، انجام می‌شود و مشکل خاصی در شرایط فعلی برای این سازه با عظمت تاریخی وجود ندارد.

پل ورسک و گردشگری

امروزه پل ورسک به عنوان یک سند تاریخی مهم و البته تماشایی کشورمان بدل شده که یکی از جاذبه‌های گردشگری توریستی شمال کشور محسوب می‌شود.

هر ساله علاقمندان و گردشگران زیادی ازین پل تاریخی بازدید می‌کنند. علاوه بر زیبایی خاص خود بنا، پل ورسک با قرار داشتن در طبیعت بکر و سبز شمال و کوهستان البرز، جلوه‌ی تماشایی دیگری برای به حیرت وا داشتن است. تماشای آن در روزهایی که هوا بارانی است و پل در ارتفاع غرق در مه می‌شود، واقعا تجربه‌ی هیجان‌انگیز و فراموش نشدنی است.

عکاسی از این پل دیدنی، بخش دیگری از کارهایی است که در بازدید از آن مورد توجه قرار می‌گیرد. منظره‌ی این پل آن هم زمانی که در دره و از پایین به آن نگاه می‌کنید به اندازه‌ای دیدنی است که حتی بی‌ذوق‌ترین افراد را هم سر ذوق می‌آورد و بی اختیار هر کسی را دوربین(گوشی) به دست می‌کند.

مسیر دسترسی به پل ورسک

منبع wikipedia