ماهی های دریای خزر

ماهی های دریای خزر از ارزشمندترین ذخایر ماهی‌های گرانبها در دنیا می‌باشند! در سواحل جنوبی دریای خزر و رودخانه‌های منتهی به این سواحل بیش از ۷۸ گونه و ۴۸ زیرگونه از ۱۷ خانواده شناسایی شده است. ماهیان خاویاری این دریاچه از شهرت جهانی برخوردارن و ۹۰ درصد خاویار دنیا از ماهیان خاویاری این دریا استخراج می‌شود.

معرفی اجمالی دریای خزر

دریای خزر بزرگترین دریاچه محصور دنیا بشمار می‌رود و طول آن حدود ۱۰۳۰ تا ۱۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۱۹۶ تا ۴۳۵ کیلومتر است. حجم آب آن نیز ۷۸۷۰۰ کیلومترمکعب است. دریای خزر در گذشته بخشی از دریای تتیس بود که اقیانوس آرام را به اقیانوس اطلس متصل می‌کرد. راه دریای خزر در حدود ۵۰ تا ۶۰ میلیون سال قبل به اقیانوس آرام و سپس اطلس بسته شد. قسمت شمالی این دریا بسیار کم‌عمق است به طوری که تنها نیم درصد آب دریا در یک‌چهارم شمالی دریا قرار دارد و عمق آن به طور میانگین کمتر از ۵ متر است.

رودهای منتهی به دریای خزر

حدود ۱۳۰ رودخانه به این دریا می‌ریزند که اکثر آن‌ها از شمال غربی به دریا می‌پیوندند. بزرگترین آن‌ها رود ولگا است که هر سال به طور میانگین ۲۴۱ کیلومترمربع آب را وارد دریای خزر می‌کند. رودهای کورا ۱۳، اترک ۸.۵، اورال ۸.۱ و سولاک ۴ کیلومتر مربع آب را سالانه وارد دریا می‌کنند. دریای خزر منزلگاه جانوران و گیاهان منحصربه‌فردی می‌باشد. اما در عین حال در مقابل آلودگی‌های کشاورزی و صنعتی و نفتی بسیار آسیب پذیر است.

انواع ماهی های دریای خزر

ماهی آزاد از مرغوب‌ترین ماهی های دریای خزر

سالمون یا ماهی آزاد، مرغوب‌ترین و عالی‌ترین نوع ماهی جهان است. ماهی آزاد، استوانه‌ای شکل و کشیده است. ماهی آزاد فلس ریز دارد. اغلب با پوشش نقره‌ای روشن و خال سیاه روی آن دیده می‌شود. رنگ پوست آن سفید یا به رنگ نارنجی است. تخم این ماهی درشت و نارنجی پر رنگ مایل به قرمز بلوری است. فیله آن را معمولاً دودی می‌کنند و به رنگ عقیقی نیمه بلوری می‌شود و ورقه های نازک آن را با نان سفید و کره به صورت اردور مصرف می‌نمایند. این ماهی به شکل محدود در رودخانه‌های منتهی به دریای خزر یافت می‌شود.

ماهی سفید

این ماهی دارای بدنی دوکی شکل با فلس نقره‌ای روشن و سربی تیره و دم دو فاق با گوشتی سفید و لطیف است. جنس نر این نوع ماهی کشیده‌تر است و روی سر آن خال‌های درشت و سفید قرار دارد. این نوع ماهی شمال در دو نوع پرورشی و دریای یافت می‌شود که نوع دریایی آن مرغوب‌تر است. سفید هم، مانند سالمون یا آزاد شمال از مرغوب‌ترین انواع ماهی های دریای خزر به شمار می‌آید.

اگرچه مزه گوشت آن بسیار محبوب است اما سرو آن مشکلات خاص خود را دارد. چرا که استخوان‌های بسیار ریزی در گوشت آن است. این ماهی را می‌توان سرخ نمود یا روی آتش کباب کرد و همینطور بخارپز کرد و یا به صورت دودی نیز مصرف نمود. این ماهی از پایان بهار تا آغاز پاییز تخم‌ریزی می‌کند.

سوف

ماهی سوف، جز پرخریدارترین و پرطرفدارترین ماهی های دریای خزر است. ماهی سوف کشیده و استوانه‌ای شکل است . پوزه‌ای باریک و فلس ریز نقره‌ای دارد و تقریبا بی‌خار است و گوشت آن سفید و نرم است. وزن این ماهی به ۲ کیلوگرم و طول آن به بیش از ۱۰۰ سانتیمتر می‌رسد.

پشت این نوع ماهی دریای شمال معمولا به رنگ خاکستری یا قهوه‌ای و با خال‌های مشکی در نوارهای تیره می‌باشد. پهلوهای ماهیان جوان‌تر نقره‌ای رنگ است در صورتی که در ماهیان مسن‌تر به رنگ طلایی مایل به سبز می‌باشد . سطح زیرین و باله‌های پایینی به رنگ سفید و در بعضی اوقات به مقدار بسیار کم متمایل به آبی است.

اردک ماهی

در مازندران به اردک ماهی، ماهی سوپ می‌گویند. این ماهی از رودخانه به دریا می‌آید. فلس ریز به رنگ خاکستری زیتونی دارد. اردک ماهی در زیر شکم رنگ مایل به زردی دارد. اردک ماهی، پوزه‌ کشیده، دهان بزرگ و دندان‌های قوی دارد. این ماهی به دلیل اینکه گوشتخوار است زیاد محبوب نیست اما حرام هم نیست. اردک ماهی از دامنه وسیعی از منابع غذایی تغذیه می‌کند. عمده شکارشان دیگر ماهی‌ها، حتی انواع خودشان نیز می‌باشد. شکار اصلیشان که همواره در دسترس می‌باشد ماهی کولمه یا Roach می‌باشد. همچنین آن‌ها به شکار ماهیانی همچون مارماهی‌ها و کپور ماهیان می‌پردازند. اردک ماهی، ماهیانی به اندازه یک سوم خودشان را می‌بلعند و در واقع همخوار هستند. تقریبا ۲۰ درصد جیره غذایشان را ماهی‌های کوچکتر از جنس خودشان تشکیل می‌دهد.

ازون برون از معروف‌ترین ماهی های دریای خزر

در ادامه بحث انواع ماهی های دریای خزر باید گفت که سه نوع ماهی دارای خاویار در این دریا وجود دارد:

• بلوگا استروژن
• آسترا استروژن
• سوروگا استروژن

در میان این سه ماهی، سوروگا استروژن در زبان ترکی به معنی ازون برون است. این ماهی ازهمه معروف‌تر است. پوست این ماهی کلفت و خشن است و خاویار این ماهی شهرت جهانی دارد. این خاویار با اندکی نمک در قوطی‌های کوچک عرضه می‌شود که معمولا به عنوان اردور سرو می‌شود. این خاویارها بر حسب رنگ و اندازه دانه ، درجه‌بندی می‌شود.

انواع این خاویار عبارتند از : خاکستری، سیاه، بور، درشت، ریز و بسیار درشت، که گران‌ترین نوع خاویار، بور بسیار درشت است. ازون برون به دلیل صید بی‌رویه مخصوصا توسط کشورهای همسایه به شدت در معرض خطر است.

کپور

کپور نوعی ماهی مرداب بوده و از آب‌های ساحلی دریای خزر و مرداب‌های کنار آن به دست می‌آید. این ماهی اغلب به علت حرکت در گل و لای کف رودخانه یا مرداب و تغذیه از گیاهان چنین محیطی، بوی گل ولای می‌دهد‌. کپور، دوکی شکل و پهن است و رنگ آن طلایی مایل به قهوه‌ای با فلس‌های درشت می‌باشد. حداکثر طول در این ماهی ۱۲۰ و به‌طور معمول ۴۰ تا ۸۰ سانتی‌متر است. وزن آن نیز به‌طور معمول بین ۲ تا ۱۴ کیلوگرم می‌باشد.

سر ماهی بزرگ و در باله پشتی ۳ تا ۴ خار سخت و ۱۵ تا ۲۱ شعاع نرم و شاخه شاخه وجود دارد. این ماهی دارای ۲ جفت سبیلک می‌باشد. کپور معمولی فلس‌هایی درشت و باله پشتی ممتدی دارد.

کفال

این ماهی طویل است و معمولاً سر پهن و پوزهای کند دارد. بدن به شکل استوانه‌ای بوده یا کمی از دو پهلو فشرده شده است. چشم‌ها تا حدی به وسیله بافت چربی پوشیده شده‌ است و دارای دهانی کوچک، انتهایی و کمی تحتانی می‌باشد. پوزه تیز نقره‌ای رنگ با فلس درشت است و گوشت آن سفید و سفت است. شمالی‌ها کپور را دودی و شور می‌کنند. البته به صورت سرخ شده و یا کبابی به همراه نارنج و لیمو هم مصرف می‌شود

قزل آلا

قزل آلا یا گُل‌ماهی در زیرگروه ماهی‌های آزاد جای می‌گیرد. ماهی قزل‌آلا بدنی فشرده‌تر و باله و دمی بزرگ‌تر از ماهی آزاد دارد. ساقه دمی آن مرتفع، سر کند و قسمت خارجی باله دمی تقریبا صاف است. حداکثر طول بدن آن ۱۴۰ سانتیمتر و وزن آن تقریباً به ۵ کیلوگرم می‌رسد.

در حال حاضر دو نوع قزل آلا وجود دارد که نوع خال قرمز آن مرغوب‌تر است:

قزل آلای رنگین کمان

این ماهی دارای یک نوار پهن به صورت رنگین کمان در هر طرف بدن است. دوره تخم‌ریزی آن از ماه‌های آخر زمستان تا اواخر بهار است. امروزه نوع رنگین کمان آن به صورت ماهی شماره یک اکثر کارگاه‌های تکثیر و پرورش ماهیان سرد آبی در بیشتر نقاط جهان درآمده‌است. این ماهی در انتخاب غذا زیاد سختگیر نیست و از سرعت رشد خوبی برخوردار است.

قزل آلای خال سرخ

قزل آلای خال قرمز یا خال سرخ، بومی ایران است. قزل‌آلای خال قرمز به دلیل تخریب زیستگاه و هجوم قزل آلای رنگین‌کمان در معرض خطر می‌باشد.

ماهی سیم

سیم از خانواده کپور ماهیان است. این ماهی در اروپا و آسیا از جمله دریای سیاه، دریاچه اورال و دریای خزر یافت می‌شود. این ماهی از مهم‌ترین ماهی های شمال از منظر اقتصادی به شمار می‌رود. ماهی سیم به علت کاهش ذخایر آن در سال‌های اخیر، در خطر انقراض است.
سیم در گذشته به وفور یافت می‌شد و از ماهیان مورد علاقه خطه شمالی کشور بوده است که به طرز مخصوصی طبخ می شد. شمالی‌ها این ماهی را در نمک گذاشته تا گوشتش ترد و پوک و شور شود. بعضی آن را زیر خاکستر سرد می‌گذاشتند تا به شکل مورد نظر درآید و به آن اوره سیم می‌گفتند. این ماهی گرچه پر از استخوان‌های ریز می‌باشد ولی آنچنان سرخش می‌کنند که دیگر استخوانی برایش نمی‌ماند. سیم اغلب به صورت دودی یا شور شده مصرف می‌شود.

سایر ماهی های دریای خزر

علاوه بر انواع ماهی های شمال که در بالا معرفی شد، نوع‌های دیگری مانند فیل ماهی، ماش، کولی، کلیکا، شک ماهی، کولمه و… در این دریا وجود دارند.

منبع: ویکی پدیا