علم کوه کوهی است با ارتفاع قله ۴۸۵۰ متر که در استان مازندران و در منطقه تخت سلیمان واقع شده است. این قله یکی از مقاصد کوهنوردی و جاذبههای گردشگری کلاردشت محسوب میشود. قله علم کوه پس از قله دماوند بلندترین قله ایران به شمار میرود و یکی از ۱۵۱۵ قله بسیار برجسته جهان است. نخستین کسی که در سال ۱۹۳۳ میلادی توانست علم کوه را فتح کند کوهنورد بریتانیایی به نام داگلاس بوسک بود.
چرا علم کوه؟
علت اصلی شهرت علمکوه، ارتفاع عظیم آن نیست، بلکه به خاطر دیوارهایست که در دامنه شمالی آن واقع است و دارای فنیترین و سختترین مسیرهای سنگنوردی و دیوارهنوردی در ایران است. این دیواره در ایران، جایگاهی مانند کی۲ ( K2 ) در جهان را داراست.
این قله اگرچه از لحاظ ارتفاع دومین قله ایران است، اما از نظر سختی و دشواری مسیر صعود، اولین جایگاه را در بین قلل مرتفع و مشهور ایران دارد. منطقه تخت سلیمان با ۴۷ قله بالای ۴۰۰۰ متر و داشتن یخچالهای متعدد، برفچالها و دیوارههایش مشهورترین ارتفاعات ایران و نامی آشنا برای کوهنوردان داخلی و خارجی است.
موقعیت جغرافیایی
علم کوه در استان مازندران و در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی شهرستان کلاردشت، منطقه تخت سلیمان، مرکز رشته کوهالبرز و در جنوب دریای مازندران قرار دارد. همچنین این کوه مشرف به طالقان هم میباشد. در کل علم کوه به شهرهای کلاردشت و رودبارک، از طرف دیگر به شهرهای طالقان و پراچان نزدیک است.
اثر طبیعی ملی علم کوه
اثر طبیعی ملی علمکوه یکی از آثار طبیعی ملی ایران و منطقهای شامل قله علمکوه دومین قله مرتفع ایران و کوهپایه آن است که با مساحتی بالغ بر ۴۰۷۷ هکتار با حکم شماره ۲۲۲ مورخ ۲۱ خرداد ۱۳۸۱ شورای عالی محیط زیست به مجموعه مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران پیوست.
ویژگیهای منطقه
گونههای جانوری شناخته شده در منطقه تخت سلیمان و علمکوه شامل حیواناتی مانند بز، خرس قهوهای، پلنگ، گرگ، شغال، روباه، کبک دری و معمولی میباشند. همچنین گونههای گیاهی شناخته شده آن شامل گیاهانی همچون ارس خزنده، گیاهان بالشتکی نظیر کلاه میرحسن، چوبک و گون میباشند.
مسیرهای صعود
برای صعود به قله علم کوه چهار مسیر مختلف وجود دارد. ما در اینجا این مسیرها را از آسانترین راه معرفی می کنیم. مسیرهای رایج صعود به علمکوه را میتوان به دو مسیر کوهپیمایی جنوبی و شمالی، یک مسیر کوهنوردی شمالی و یک مسیر دیوارهنوردی تقسیمبندی کرد.
جبهه جنوبی – هسارچال
دسترسی مسیر جنوبی قله علم کوه از طریق کلاردشت، رودبارک، ونداربن میسر است. برای رسیدن به پای کار در منطقه تنگگلو باید از جاده خاکی تقریبا ۲۰ کیلومتری گذر کرد. جاده تا ناحیه ونداربن را میتوان با سواری طی کرد. اما جاده ونداربن به تنگگلو مناسب سواری نیست. پس از تنگگلو مسیر کوهپیمایی به سمت هسارچال آغاز میشود. در حدود ۲ تا ۳ ساعت با سرعت معمول طول میکشد تا به منطقه حصارچال برسید. اکثر کوهنوردان شب را در هسارچال میگذرانند و صبح روز بعد برای قله اقدام میکنند. هسارچال در ارتفاع تقریبی ۳۸۰۰ متری قرار دارد.
جبهه شمالی – سیاه سنگ
دسترسی مسیر سیاه سنگ نیز از رودبارک میباشد. برای این صعود باید به قرارگاه کوهنوردی در ونداربن بروید. ارتفاع این قرارگاه در حدود ۲۲۰۰ متری است. از اینجا پیادهروی آغاز میشود. در ابتدای مسیر به ناحیه کشتی سنگ میرسید. سپس مسیر از پای کنگلکها به سمت پناهگاه سرچال امتداد مییابد. ارتفاع پناهگاه سرچال ۳۸۰۰ متر میباشد. اکثر تیمها برای صعود از سیاه سنگ در اینجا شبمانی میکنند. پس از سرچال مسیر از روی یخچال ادامه یافته تا دروازه جهنم و پس از آن علمچال میرسید.
مسیر گرده آلمانها
این مسیر، فنیتر و سختتر از مسیر سیاه سنگ با چند کراکس فنی و نیاز به کار با طناب و ابزارگذاری و کارفنی جدی است. ابتدای مسیر تا کف علم چال با مسیر سیاه سنگ یکسان است. با رسیدن به علم چال باید به سمت راست حرکت کرده و جلو بروید تا به زیر قسمت شانهکوه برسید. نشانه این قسمت سکوی پناهگاه جلو یا سکوی آرش میباشد. پس از آن به سمت گردنه بالا میروید. در اینجا دقت کنید که نرسیده به گردنه و از زیر قله شانهکوه باید تراورس کنید. با تراورس کردن به گردنه بین شانهکوه و گرده میرسید. از اینجا مسیر گرده شروع میشود.
مسیر دیواره شمالی
این مسیر بصورت کوهپیمای نمیباشد و همانطور که از نامش مشخص است دیوارهنوردی است. دیوارهنوردی هم از رودبارک آغاز میشود و با گذر از ونداربن، پناهگاه سرچال، علمچال و دیواره شمالی به قله میرسد. فنیترین دیواره ایران ، بسیار زیبا و دلربا ، اما جدی و خطرناک . نیاز به آمادگی کافی فنی و قلهنوردی برای صعود به این دیواره وجود دارد. مسیرهای زیادی در این دیواره کار شده اند: از جمله آنها به مسیر هاریرست یا هریرست، فرانسویها، لهستان ۵۲ و ۴۸، ایتالیاییها، ایرانیها و البته چندین مسیر دیگر.
بهترین فصل صعود
مناسبترین فصل و ماه ممکن برای صعود به علم کوه حدود نیمه دوم تیرماه است. در فصل بهار و پاییز و زمستان علم کوه با برف سنگین، طوفان و ریزش بهمنهای سهمگین همراه است. معمولا گروههای کوهنوردی برنامههای صعود به قله علمکوه را در این فصول نمیچینند.
دیواره علم کوه
دیواره علم کوه همانطور که گفته شد به خاطر مسیر سخت صخرهنوردی و سنگنوردی که ایجاد کرده است، شهرت زیادی دارد. علمکوه و دیوارهاش از گذشته مورد توجه شورهای خارجی بودهاند و کوهنوردان خارجی زیادی بر این کوه صعود کردهاند.
همانطور که گفته شد این دیواره در جبهه شمالی این قله قرار دارد. این دیواره به آلپ ایران معروف اسن و طول آن حدود ۷۰۰ متر و عرض ۴۵۰ است. جنس آن از نوع گرانیت متخلخل و به رنگ حنایی روشن است. این دیواره یکی از زیباترین و مشکلترین دیوارههای دنیا به شمار میرود. اگر جایی ارتفاع ۸۰۰ متر برای این دیواره ذکر شده، اشتباه نیست چرا که یخچال علمچال به ارتفاع تقریبی ۴۰۵۰ متر در پای این دیواره با شیب نسبتا تندی به آن رسیده است و ارتفاع تقریبی ۸۰۰ متر که در برخی منابع ذکر شده با احتساب این قسمت میباشد .
یخچالهای علمکوه
در دل این کوه یخچالهای طبیعی وجود دارند. در فصول گرم بخشهای بالایی این یخچالها به تدریج ذوب میشوند و شکافهایی را روی سطح آن ایجاد میکنند. همچنین مناطقی سرشار از برف در علم کوه به نام کاسههای برف وجود دارد که یخچالها از آنها تغذیه میکنند. یخچالهای علمکوه عبارتند از: تخت سلیمان، علمچال، سرچال، خرسان، هفتخوان، چالون، اسپیلت، شانهکوه و مرجیکش.
در کمال تعجب، یخچالهای موجود در جهان تحرک دارند. یخچالهای علمکوه نیز از این قاعده مستثنی نیستند و به طور کلی تحرک آنها موجب سقوط بهمن خواهد شد با این تفاوت که سرعت کمی دارند و اهسته سقوط میکنند. پس از گذران فصل گرما حرکت این یخچالها نیز پایان مییابد.